بازارهای مالی چیست؟

بازار مالی
بازار مالی (Financial Market) میتواند یک فضای فیزیکی یا پلتفرم مجازی باشد که افراد در آن به خریدوفروش داراییهای مختلف میپردازند. در واقع بازارهای مالی یکی از بخشهای مهم اقتصاد هستند. قیمت در این بازارها بر اساس فرآیند عرضه و تقاضا مشخص میشود. همانطور که اشاره کردیم خریدوفروش، مهمترین رویدادی است که در یک بازار مالی رخ میدهد و سبب به جریان درآمدن پول در آن میشود. چگونگی و ماهیتِ چیزی که بین خریدارها و فروشندهها در بازار مالی معامله میشود نوع آن را مشخص میکند.
انواع بازارهای مالی دنیا
همانطور که بیان شد، انواع مختلفی از بازار مالی وجود دارد که برخی کوچک و محدود به یک کشور و برخی نیز در سطح بینالمللی با گردش مالی تریلیوندلاری هستند. معاملهگران و سرمایهگذاران میتوانند همزمان در یک یا چند بازار مالی فعال باشند. بنابراین به تبع آشنایی با انواع بازارهای مالی و نیز آگاهی نسبت به ویژگی آنها موجب خواهد شد که افراد در مورد انتخاب مسیر سرمایهگذاری و معاملاتی خود در مقاطع مختلف، تصمیمات مناسبتری را اخذ نمایند. در ادامه با مهمترین نوع بازارهای مالی و ویژگی آنها بیشتر آشنا خواهیم شد.
بازار سهام (Stock Market)
بازار سهام یا همان بورس از قدیمیترین و رایجترین انواع بازارهای مالی در دنیا است. در این نوع بازار، سهام شرکتهای مختلف توسط سرمایهگذاران بهصورت عمومی خریدوفروش میشود. هدف از فروش سهام یک شرکت، افزایش میزان سرمایه و نقدینگی شرکتها بهمنظور توسعه کسبوکارشان است. بازار سهام نیویورک (New York Stock Exchange = NYSE)، بازار سهام شیکاگو (Chicago Stock Exchange = CHX)، بازار نزدک (Nasdaq) چند نمونه از بزرگترین بازارهای مالی جهان در کشور آمریکا هستند. بازار بورس اوراق بهادار تهران بزرگترین بازار سهام در کشور ایران است که بیش از 50 سال قدمت دارد (برای کسب آگاهی بیشتر میتوانید دوره آموزشی رایگان آشنایی با بورس و سرمایهگذاری همگانی را تماشا بفرمایید).
از سوی دیگر بازار سهام را میتوان به زیرمجموعههای مختلفی تقسیمبندی کرد که در ادامه به بررسی مهمترین آنها خواهیم پرداخت.
بازار اولیه (Primary Market)
سهام یک شرکت، وقتی برای اولین بار برای فروش در بازار سهام ارائه میشود، در واقع یک «عرضه اولیه سهام» یا (IPO) برگزار شده و سرمایهگذارانی که این سهام را خریداری میکنند با فعالیت و سودآوری شرکت و توسعهی آن کسبوکار، به مرور با افزایش ارزش سهام آن شرکت به سود میرسند.
بازار ثانویه (Secondary Market)
بازار ثانویه این امکان را فراهم میآورد تا سهامی که قبلا در بازار اولیه معامله شدند، دوباره قابلیت معامله داشته باشند و دارندگان آنها نگرانی از جهت خرید یا فروش سهام نداشته باشند. تعداد دفعات انجام معامله در بازار ثانویه محدودیتی ندارد.
بازار خارج از بورس (Over The Counter)
بازار OTC که به آن بازار مبتنی بر چانهزنی نیز میگویند، بازاری است که در آن معمولا معامله بر روی اوراق بهادار شرکتهایی که در بازار اصلی بورس پذیرفته نشدهاند، انجام میشود. در ایران بازار فرابورس معادل بازار خارج از بورس است و تنها تفاوتی که در آن نسبت به بازارهای بینالمللی وجود دارد این است که بازار فرابورس دارای مکانی فیزیکی است. اما معمولا در سایر کشورها این نوع بازار دارای یک مکان فیزیکی مشخص نیست.
بازار اوراق قرضه (Bond Market)
اوراق قرضه نوعی از اوراق بهادار است که توسط سرمایهدارها بهصورت وام با سررسید و بازدهی مشخص، در اختیار متقاضیان قرار میگیرد. به بیان دیگر، اوراق قرضه را میتوان نوعی توافق بین وامدهنده و وامگیرنده در نظر گرفت که تمام شرایط وام در آن قید شده است. این نوع اوراق معمولا توسط دولتها و بانکهای مرکزی منتشر میشود. البته کمپانیهای بزرگ و شهرداریها و برخی سازمانهای مستقل حکومتی نیز میتوانند اوراق قرضه صادر کرده و به فروش برسانند.
هدف اصلی از فروش اوراق قرضه، تأمین مالی برای پروژهها و عملیات مختلف است. بازار اوراق قرضه این داراییها را در قالبی شبیه اسکناس ایجاد کرده و به خریدارها ارائه میکند. از آنجایی که خریداران اوراق قرضه بهنوعی وامگیرنده و بدهکار میشود، به این بازار، (Debt Market)، (Credit Market یا (Fixed-income Market) هم گفته میشود.
در حالت کلی این بازارها بیشتر برای افرادی که به دنبال سرمایهگذاریهایی با ریسک پایین و همچنین سود کم هستند مناسب است.
بازار فارکس (Foreign exchange)
«بازار تبادل ارزهای خارجی» که با عناوینی چون بازار ارز (Currency Market) با عبارت کوتاهشدهی فارکس نیز شناخته میشود، بزرگترین و نقدشونده ترین بازار مالی دنیاست. در این بازار ارز رایج کشورها مثل دلار، یورو، پوند، ین، فرانک و. با هم مبادله میشوند.
ارزش کل معاملات روزانه فارکس بیش از ششتریلیون دلار است که در نوع خود بسیار شگفتانگیز است.
داراییهایی که فارکس خریدوفروش میشوند در دستهی CFDها یا همان قراردادهای مابهالتفاوت قرار میگیرند. این بازار بهنوعی یک بازار مشتقه محسوب می شود. بازار مشتقه بازاری است که در آن دو یا چند طرف معامله ارزش دارایی را با توجه به بازار اصلی معامله میکنند. یعنی افراد در قبال دارایی خریداری شده مالکیتی ندارند و سود و زیان افراد بر مبنای شکار لحظهای نرخها در بستر اینترنت و نوسانات قیمتی ایجاد میشود. همچنین بروکرها از این راه، امکان معاملهی این داراییها را با ارزش لحظهای واقعی برای معاملهگران فراهم میکنند.
از سوی دیگر فارکس یک بازار دو طرفه و 24ساعته است. بنابراین رکود و خواب سرمایه در آن بیمعناست. همچنین معاملهگران در هرجایی از دنیا و در هر زمانی بدون محدودیت میتوانند در این بازار به معاملات بپردازند. معاملات در فارکس همیشه بهصورت جفت ارز است. یعنی وقتی در بازار فارکس ارزی را خریداری میکنید، در همان لحظه ارز دیگری را فروختهاید. پس بهنوعی میتوان درنظر گرفت که بهاصطلاح همواره در حال آربیتراژ هستید و سرمایه شما در حال گردش است (برای کسب دانش بیشتر میتوانید دوره آموزشی فارکس را تهیه بفرمایید).
بازار کالاها (Commodities Market)
بازار کالایی محلی برای خریدوفروش داراییها و کالاهای فیزیکی است. این داراییها در شاخههای مختلفی خریدوفروش میشوند که از جمله آنها میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- محصولات کشاورزی (مثل گندم، ذرت، سویا و. )
- حیوانات اهلی (مثل گاو و گوسفند)
- انرژی و سوختهای فسیلی (مثل نفت، گاز، اعتبارات نفتی و. )
- فلزات اساسی و گرانبها (مثل طلا، نقره، پلاتینیوم، مس، روی، سرب و. )
- سایر کالاها (مثل قهوه، پنبه، شکر و. )
نمونه بازار کالاها، بازار بورس کالای لندن و یا بازار تجاری شیکاگو (CBOT) است که یک قرن قدمت دارد.
از سوی دیگر با توجه به نوع محصولاتی که در بازار کالایی معامله میشود، این بازار به سه دسته کلی قابل تقسیم بندی است:
- بازار کالایی سخت (Hard Market Commodity)
- بازار کالایی نرم (Soft Market Commodity)
- بازار کالایی انرژی (Energy Market Commodity)
بازار ارزهای رمزنگاری شده (Cryptocurrency Markets)
با توسعه فناوری و رشد چشمگیر تکنولوژی در دنیا در چند سال گذشته، بازارهای مالی شاهد ظهور رمزارزها بهعنوان بخش جدیدی از این بازارها بوده است.
کریپتوکارنسی (Cryptocurrency) از دو واژه کریپتو بهمعنی رمزنگاری (crypto) و کارنسی بهمعنی ارز (currency) تشکیل شده است. این داراییها بهصورت غیرمتمرکز و بر پایۀ فناوری بلاک چین هستند. رمزارزهای دیجیتال یا ارز مجازی، یک دارایی است که فقط بهصورت دیجیتال یا الکترونیکی در دسترس است و ماهیت فیزیکی ندارند.
بنابراین با استفاده از این نوع ارزها، میتوان خیلی سریع، نقل و انتقال بینالمللی را انجام داد و حدومرزی در این زمینه وجود ندارد.
ویژگی بارز ارزهای رمزنگاری شده این است که عموماً توسط هیچ مرجع مرکزی صادر نمیشوند و از لحاظ نظری آنها را از دخالت یا دستکاری دولتها مصون میدارد.
در حال حاضر مهمترین و معروفترین رمزارز دیجیتال بازار کریپتوکارنسی، بیتکوین است (برای کسب آگاهی بیشتر میتوانید دوره رایگان آشنایی با بازار ارزهای دیجیتال را مشاهده بفرمایید).
جمعبندی
با ظهور فناوریها و تکنولوژیهای جدید، معنای بسیاری از لغات دستخوش تغییر شده یا این لغات معانی بیشتری را نسبت به گذشته پوشش میدهند. لغت بازار مالی نیز جزو این لغات است. در این مقاله سعی شد تا ضمن ارائه تعریف جامعی از بازار مالی، انواع مختلف آن توضیح داده شود.
بازار مالی چیست؟
بازارهای مالی از مهمترین بخشهای یک نظام اقتصادی به شمار می آید که از جهات مختلف به دستههای متفاوتی تقسیمبندی میشوند و آگاهی از ویژگیهای هر کدام میتواند به انتخاب بازار درست برای سرمایهگذاری منجر شود.
به گزارش خبرنگار ایمنا، سه مقوله پول، ارز و بانکداری از جمله مهمترین مباحث موجود در علم اقتصاد است و فهم آن در دنیای امروز یکی از نیازهای بشر محسوب میشود. در همین راستا، فردریک میشکین، یکی از سرشناسترین اقتصاددانان آمریکایی، کتابی را به رشته تحریر درآورده که به کوشش علی جهانخانی و علی پارسائیان به فارسی برگردانده شده است که بخشی از مناسبترین مطالب آن را در سلسله خلاصه کتابهای اقتصادی بیان خواهیم کرد.
در ادامه خلاصه پیشین این کتاب، به بررسی سیستم مالی به عنوان یکی از مهمترین بخشهای یک نظام اقتصادی پرداخته میشود. وظیفه اصلی بازارهای مالی، انتقال وجه نقد یا پول اضافی موجود یا پسانداز افراد به کسانی است که تصمیم به خرج کردن بیش از درآمدشان دارند.
پیشتر بیان شد، اوراق مالی که به منظور تأمین سرمایه برای اولین بار توسط شرکت یا دولت منتشر میشود میتواند دوباره در بازارهای دیگری نیز معامله شود که آنها را بازارهای ثانویه یا دست دوم مینامند. این بازارها میتوانند به دو شیوه بازار بورس (exchange) و بازار خارج از بورس (OTC) سازماندهی شوند.
در بازار بورس، کارگزاران یا نمایندگان خریداران و فروشندگان اوراق بهادار در کنار یکدیگر جمع شده تا به انجام معاملات مبادرت ورزند. بورس نیویورک، آمریکا و شیکاگو از جمله این بازارهای سازمان یافته است.
در گروه دوم که همان بازار خارج از بورس است، معاملهگران در نقاط مختلف آماده خرید و فروش هستند. حال از آنجا که علم ارتباطات در جهان پیشرفتهای چشمگیری داشته و افراد با یکدیگر در ارتباط هستند، به خوبی از قیمت اوراق بهادار پیشنهادی آگاه بوده، بنابراین این بازار به شدت رقابتی است و از این نظر تفاوت چندانی با بورسهای سازمان یافته ندارد.
بازار پول یا بازار سرمایه؟
اگرچه سهام شرکتهای بزرگ بازارهای مالی چیست؟ معمولاً در بورس معامله میشود اما سهام بیشتر شرکتها در بازارهای خارج از بورس مبادله میشود. از دیگر بازارهای خارج از بورس میتوان به بازارهایی که در آن گواهی سپرده قابل معامله، وجوه بانک مرکزی و ارزهای خارجی مبادله میشود، اشاره کرد.
نکته دیگری که وجود دارد این است که بازارهای مالی تنها به شیوههایی که تاکنون نام برده شده، قابل تقسیم بندی نبوده و میتوان از جنبههای دیگری نیز آنها را طبقهبندی کرد. یکی دیگر از این شیوههای تقسیمبندی، طبقه بندی بر اساس زمان سررسید داراییها است. در این روش بازارهای مالی به دو دسته بازار پول و بازار سرمایه تقسیم بندی میشود.
بازار پول، بازاری است که در آن تنها اوراق قرضه کوتاه مدت داد و ستد شده که عموماً زمانهای کمتر از یکسال در این دستهبندی گنجانده میشود اما بازار سرمایه پذیرای اوراق قرضه معمولاً با سررسید بیش از یکسال است که از واژه "بلندمدت" برای اشاره به آن استفاده میشود.
در مقایسه این دو بازار از نظر قدرت نقدشوندگی باید گفت به دلیل حجم قابل توجه تبادل اوراق قرضه کوتاه مدتی که در بازار پول میان خریداران و فروشندگان معامله میشود، این بازار نیز در مقایسه با بازار سرمایه از قدرت نقدشوندگی بیشتری نیز برخوردار است.
اوراق بهادار در بازار پول
اوراق قرضه کوتاه مدت به این دلیل که در دورهای کوتاه سررسید میشود کمترین نوسان قیمتی را شاهد بوده و ریسک سرمایهگذاران در این اوراق به پایینترین حد ممکن میرسد. یکی از معروفترین نمونههای آن نیز، اوراق خزانه ایالات متحده آمریکا است که به منظور تأمین مالی دولت در بازههای زمانی مشخص انتشار و داد و ستد میشود. اگرچه این اوراق بدون بهره یا همان سود در بازار عرضه میشود اما به دلیل قیمت کمتر در زمان اولین عرضه و بازخرید آن ناشر پس از سررسید و به قیمت اسمی این اوراق، سود سرمایه گذاری خریداران تأمین میشود.
در بازار پول، اوراق خزانه آمریکا به دلیل حجم بالای معاملات دارای بالاترین قدرت نقد شوندگی است، ریسک پرداخت نکردن اصل و بهره این وام در حد صفر بوده و بنابراین ریسک بسیار پایینی دارد.
گواهی سپرده بانکی قابل انتقال
گواهی سپرده بانکی قابل انتقال نوعی از اوراق موجود در بازار پول است؛ بانک به سپرده گذاران فروخته و بر اساس آن سالانه مبلغی را به عنوان سود سپرده گذاری به آنها میپردازد؛ در زمان سررسید نیز اصل مبلغ به سپردهگذاران باز پرداخت میشود.
گواهی سپرده یکی از اصلیترین منابع تأمین بودجه بانکها است و آنها میتوانند به این وسیله از شرکتها، صندوقهای مشترک سرمایه گذاران فعال در بازار پول، سازمانهای خیریه و نهادهای دولتی وام دریافت کنند.
اوراق تجاری و قبولی بانک
اوراق تجاری که نوع دیگری از اوراق کوتاه مدت است توسط شرکتهای بزرگ و مشهور منتشر شده و در واقع ابزاری برای تأمین مالی مستقیم شرکتها محسوب میشود.
قبولی بانک دستهای از اوراق موجود در بازار پول بوده که صدها سال است در عرصه بین المللی مورد استفاده قرار میگیرد. این اوراق در واقع یک برات بانکی بوده که صادرکننده را متعهد به پرداخت مبالغ مشخصی در آینده میکند. این اوراق از این جهت به اوراق قبولی بانک شهرت دارد که توسط بانک، مُهری به منظور ضمانت عمل به تعهدات صادرکننده روی آن زده میشود.
از آنجا که عمل به تعهدات شرکت صادرکننده توسط بانک تضمین میشود استفاده از این اوراق در معاملات بین المللی رایج است. همچنین این اوراق در بازارهای دست دوم یا ثانویه نیز به قیمتهای پایینتر معامله میشود و از این جهت به اوراق قرضه شباهتهای بسیاری دارد.
کار های کلاسی دانشجویان اقتصاد
بازار مالی بازاری است که در آن افراد حقیقی و حقوقی می توانند به معامله اوراق ضمانت مالی، کالا و دیگر دارایی های مثلی (عوض دار) با هزینه مبادلاتی پایین، و در قیمت هایی که تابع عرضه و تقاضا هستند، بپردازند. اوراق ضمانت شامل سهام ، اوراق قرضه و کالاهایی (شامل فلزات گرانبها یا محصولات کشاورزی) می شوند .
دو نوع بازار عمومی (جایی که انواع زیادی از کالاها در آن معامله می شود) و بازار اختصاصی (جایی که تنها یک نوع کالا معامله می شود) وجود دارند. بازارها خریداران و فروشندگان علاقه مند زیادی شامل خانوارها، شرکت ها و آژانس های دولتی را در یک «مکان» جمع می کند، لذا پیدا کردن همدیگر را برای آنها آسان می سازد. اقتصادی که اصولا برای اختصاص منابع بر معاملات میان خریداران و فروشندگان وابسته است، به عنوان اقتصاد بازاری شناخته می شود و این در مقابل اقتصاد دستوری یا ا قتصاد غیر بازاری مثل اقتصاد هدیه محور است .
با تقسیم کل سیستم اقتصاد یک کشور به دو بخش واقعی و مالی، بخش مالی را میتوان به عنوان زیرمجموعهای از نظام اقتصادی تعریف کرد که در آن وجوه، اعتبارات و سرمایه در چارچوب قوانین و مقررات مشخص از طرف پسانداز کنندگان و صاحبان پول و سرمایه به طرف متقاضیان، جریان مییابد.
بازارهای مالی نیز بازارهایی هستند که در آنها داراییهای مالی مبادله می شوند. داراییهای مالی داراییهایی مثل سهام و اوراق قرضه هستند که ارزش آنها به ارزش تولیدات وخدمات ارایه شده توسط شرکتهای منتشر کننده آنها وابسته است. تفاوت داراییهای مالی با داراییهای واقعی در این است که داراییهای واقعی ماهیت فیزیکی دارند مانند اتومبیل، املاک و مستغلات، و وسایل منزل.
طبقه بندی بازارهای مالی
بازارهای مالی بر پایه معیارهای متفاوتی قابل طبقهبندی هستند:
طبقهبندی بر اساس نوع دارایی
طبقهبندی بر اساس مرحله عرضه اوراق بهادار
طبقه بندی بر اساس سررسید تعهدات مالی
بر اساس نوع دارایی، میتوان بازار اوراق بهادار را به دستههای زیر تقسیمبندی کرد:
الف- بازار سهام در این بازار، سهام شرکتها که نشانگر مالکیت دارنده آن در شرکت است، دادوستد میشود.
ب - بازار اوراق بدهی بازاری است که در آن ابزارهای با درآمد ثابت(اوراق قرضه) دادوستد میشوند.
ج - بازار ابزارهای مشتق بازاری است برای معاملات ابزارهایی مبتنی بر داراییهای مالی یا فیزیکی که از آن جمله می توان به اختیار معامله و قرارداد آتی اشاره کرد.
طبقه بندی بر اساس مرحله عرضه اوراق بهادار:
بازار دست اول (اولیه) شرکتها، مؤسسات و بنگاههای اقتصادی برای تأمین منابع مالی مورد نیاز خود به مبالغ هنگفتی نیاز دارند که اغلب این منابع را در مقابل واگذاری اوراق بهادار خود، بهدست میآورند. واگذاری اوراق بهادار و تأمین اعتبار برای اولین بار در بازار دست اول انجام میشود. به عبارت دیگر در بازار دست اول، اوراق بهادار برای نخستین بار منتشر میشوند. براین اساس فروشنده اوراق بهادار در واقع همان ناشر اوراق بهادار است.
بازار دست دوم (ثانویه) پس از عرضه اوراق بهادار در بازار اولیه و به منظور آن که این اوراق بتوانند مورد دادوستد قرار گیرند، به بازار دیگری نیاز است که به آن بازار ثانویه اوراق بهادار گفته میشود. در این بازار، اوراق قابلیت دادوستد پیدا میکنند. وجود بازار دست دوم، صرفاً به این دلیل است که قابلیت نقدشوندگی اوراق بهادار منتشر شده در بازار دست اول را افزایش دهد، ضمن اینکه شرایطی فراهم میآورد که قرضدهندگان و قرضگیرندگان در صورت لزوم به آسانی بتوانند تصمیمات سرمایهگذاری خود را تغییر داده، به فروش اوراق بهادار خریداری شده یا خرید اوراق بهادار دیگر اقدام نمایند.
دادوستد در بازار دست دوم به دفعات نامحدود انجام میشود و بنابراین با جابجا شدن مالکیت ابزارهای مالی قابل دادوستد در آن بازار، قدرت نقدشوندگی زیادی ایجاد میشود. در این حالت، از نقد شدن پیش از سررسید بدهی واحدهای متقاضی سرمایه یا ناشران اوراق بهادار جلوگیری میشود و در نتیجه ضربههای کمبود نقدینگی تأثیر محدودتری بر واحدهای سرمایهگذار خواهد داشت.
طبقه بندی بر اساس سررسید تعهدات مالی:
الف ) بازار پول
بنا به تعریف، بازار پول بازاری برای دادوستد پول و دیگر داراییهای مالی جانشین نزدیک پول است که سررسید کمتر از یکسال دارند. همچنین میتوان از بازار پول به عنوان بازار ابزارهای مالی کوتاه مدت با ویژگی اندک بودن ریسک عدم پرداخت، بازارهای مالی چیست؟ نقدشوندگی و ارزش اسمی زیاد نام برد. تمرکز فعالیت این بازار در استفاده از ابزارهایی است که به اشخاص و بنگاههای تجاری این امکان را میدهند که به سرعت نقدینگی خود را به میزان مطلوب درآورند.
ب ) بازار سرمایه
برپایه طبقهبندی بازار مالی با نگرش به سررسید داراییها، بازار سرمایه به بازار دادوستد ابزارهای مالی با سررسید بیشتر از بازارهای مالی چیست؟ یک سال و داراییهای بدون سررسید اطلاق میشود. این بخش از بازار مالی نقش مهمتری در گردآوری منابع پساندازی و تأمین نیازهای سرمایهگذاری واحدهای تولیدی دارد. بازار سرمایه نسبت به بازارهای مالی چیست؟ بازار پول بسیار گستردهتر است و از تنوع ابزاری بیشتری برخوردار است.
مهمترین کارکرد بازارهای مالی شامل بازارهای پول، سرمایه و بیمه در اقتصاد ملی، تجهیز منابع پس اندازی و هدایت آن به سوی فعالیتهای مولد اقتصادی است، ضمن آنکه تعیین قیمت وجوه و سرمایه، انتشار و تحلیل اطلاعات و توزیع ریسک اقتصادی نیز اغلب در شمار کارکردهای این بازارهاست.